İthalatta Gözetime Tabi Eşyada Fazladan Ödenen Vergilerin Geri Verilmemesi İçin Kanun Maddesi Değiştirildi
1. Giriş
Ticaret Politikası Önlemleri; Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) ilgili Anlaşmalarında ve İthalat Rejimi Kararının 4. Maddesinde adı geçen iç mevzuatta yer alan, benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticilerin ithalattan (ciddi) zarar görmesinin önüne geçmek amacıyla başvurulan, dampinge karşı önlemler, sübvansiyona karşı önlemler ile korunma ve gözetim önlemlerinin bütününe verilen genel isimdir.
Ticaret Politikası Önlemleri arasında İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Mevzuat yer almaktadır.
Gümrük Yönetmeliğinin 3/n maddesi uyarınca Ticaret politikası önlemleri: Gözetim, korunma önlemleri, miktar kısıtlamaları ve ithalat veya ihracat yasaklamaları gibi eşyanın ithal ve ihracı ile ilgili hükümlerle belirlenmiş tarife dışı önlemleri kapsamaktadır.
Gözetim konusunda temel düzenleme 2004/7304 sayılı İthalatta Gözetim Uygulaması Hakkında Karardır.
Bu Karar ve mevzuat dahilinde muhtelif GTİP li eşyalar için İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğler yayımlanmaktadır.
Bu konuda çıkan Tebliğlere örnek olarak 15.06.2019 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan İthalatta gözetim uygulanmasına ilişkin 2019/2 sayılı Tebliği verebiliriz.
Tebliğde yer alan eşyalar ancak Gözetim Belgesi ile ithal edilebilir. Belgenin süresi 6 aydır.
Gümrük Kanununa göre; “Geri verme” deyimi, ödenmiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen geri ödenmesi, “Kaldırma” deyimi, henüz ödenmemiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen alınmamasına karar verilmesi anlamına gelir.
Gümrük Kanunu uyarınca Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergileri geri verilir. Kanunen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergileri kaldırılır.
Gözetim belgesine tabi olan her farklı ürün ayrı tebliğler kapsamında yer alır ve tebliğ ekinde yer alan bilgilerce Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğüne müracaat edilir.
Gözetim belgesine tabi ürünlerin hepsine izin verilmemektedir.
Ticaret Bakanlığı bazı ürünlere Gözetim belgesi düzenlemeyip Tebliğde yer alan referans fiyatları üzerinde beyan edilerek ithalatın gerçekleşmesini tavsiye etmektedir.
Yükümlüler ithalatta gözetim uygulamasında serbest dolaşıma giriş beyannamesiyle ithal edilen eşyanın kıymetinin gümrük gözetimi ile ilgili tebliğlerde belirtilen kıymete yükseltilerek, “yurt dışı gider” olarak beyan etmeleri sonucu fazladan ödediklerini ileri sürerek vergilerinin iadesini dava yolu ile istemeye başlamışlardır.
Farklı Mahkemeler bu yönde yükümlü lehine kararlar vermiştir.
En son bu konuda Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu 26.06.2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Kararı ile gözetim kıymeti üzerinden tahsil edilen vergilerin Gümrük İdarelerince geri verilmesi gerektiği yönünde bir hüküm tesis edilmiştir.
Davaların İdare aleyhine kaybedilmesi giderek artmış olduğu göz önüne alınarak 211/2 nci madde;
Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.
Şeklinde iken,
Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.
Şeklinde değişikliğe gidilerek , gümrük kıymetini kendiliğinden artırarak gözetim uygulamasına dahil olmayanların, ithalat işlemi tamamlandıktan sonra kendiliğinden artırılan gümrük kıymeti sonucu ödedikleri fazla vergileri geri almalarının önüne geçilmek istenmiştir.
Şimdi aşağıdaki maddelerde bu gelişmeleri maddeler halinde inceleyelim.
2. Gümrük Kanununun 211 Nci Maddesi
Kanunun Vergilerin Geri Verilmesi veya Kaldırılması Bölümünde;
MADDE 210- Bu Kanunda geçen; a) “Geri verme” deyimi, ödenmiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen geri ödenmesi, b) “Kaldırma” deyimi, henüz ödenmemiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen alınmamasına karar verilmesi anlamına gelir.
Gümrük vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılmasına ilişkin hükümler bu Kanun kapsamında tatbik edilen para cezaları için de uygulanır.
MADDE 211- 1. Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergileri geri verilir. Kanunen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergileri kaldırılır. Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.
2. Kanunen ödenmemeleri gereken gümrük vergileri, söz konusu vergilerin yükümlüye tebliğ edilmesi ve ilgilinin 3 yıl içinde gümrük idaresine müracaatı üzerine geri verilir veya kaldırılır. Kontrol ve denetleme sonucunda, geri verme veya kaldırma hallerinden birinin tespiti durumunda, aynı süre içinde geri verme veya kaldırma işlemi doğrudan yapılır. Bu süre mücbir sebep veya beklenmeyen hallerde uzatılabilir, hükümlerine yer verilmiştir.
3. 2019/1 Sayılı ve 2021/13 Sayılı Genelgeler
Gümrükler Genel Müdürlüğü 22.01.2019 tarihli ve 2019/1 sayılı Genelge ile kıymet kriterli gözetim konusunda Genelge çıkarmıştır.
Genelgede; özetle;2004/7304 sayılı İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Karar’ın 4 üncü maddesinde yer alan “İleriye yönelik gözetime tabi bir malın ithalatında gümrük mevzuatının gerektirdiği belgelerin yanı sıra ‘Gözetim Belgesi de aranır.” hükmü gereğince yükümlüler, İthalat Genel Müdürlüğü’nden ilgili eşya için alacakları gözetim belgesini gümrük idarelerine ibraz etmek zorundadırlar. 2004/7304 sayılı Karar ve ilgili gözetim Tebliğleri kapsamında gümrük idarelerinde yapılan işlemlerle ilgili olarak gümrük idarelerince aşağıda belirtilen esaslara göre işlem yapılması uygun bulunmuştur:
Eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen kıymetten düşük olması durumunda, eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen düzeye çıkmasını sağlayacak şekilde yurtdışı diğer gider beyan edilmesi halinde yükümlüden gözetim belgesi ibrazı istenilmez. Gümrük Yönetmeliği’nin 180 inci maddesi kapsamında yapılan kontrollerde, gözetim belgesinin beyan edilmediği ve beyan edilen kıymetin ilgili tebliğde belirtilen kıymete ulaşmadığının tespit edilmesi halinde, yükümlünün talebi üzerine beyan edilen kıymetin ilgili tebliğde belirtilen gözetim kıymetine yükseltilmesine yönelik beyannamede düzeltme yapılmasına izin verilir. Söz konusu ek beyan, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 61/3 üncü maddesi ile Yönetmeliğin 113 üncü maddeleri çerçevesinde yükümlüyü bağlayan esasları kapsamakta olup; BİLGE programında usulüne uygun olarak “Yurt Dışı Diğer Giderler” altında yapılır. Yükümlünün ek kıymet beyanı sonucu oluşan kıymet, eşyanın nihai kıymeti olarak değerlendirilerek, başka bir işleme gerek kalmaksızın serbest dolaşıma giriş rejimi işlemleri tamamlanır.
Teslimden sonra yapılan kontroller sonucunda, eşyanın gözetime tabi olduğunun ve bu şartın karşılanmadığının anlaşılması halinde, gümrük idaresince yükümlüye bu husus bildirilir. Bildirimin ulaştığı tarihten itibaren, yükümlü tarafından otuz gün içinde farklılığa ilişkin vergilerin ödenmesi durumunda, ilave herhangi bir işlem tesis edilmez. Aksi takdirde, Gümrük Yönetmeliğinin 181 inci maddesi ve 2016/9 sayılı Genelgede belirtilen usuller takip edilerek alınacak sonuca göre işlemler tekemmül ettirilir.
Ancak davanın idare aleyhine sonuçlanması sebebiyle, yargı kararı mucibince geri verme işleminin yapılması durumunda, yükümlünün gözetim belgesi sunulmaksızın işlem yapmasına izin verilmesini temin eden ek beyanın ortadan kalktığı ve beyanın başlangıcındaki duruma dönüldüğü izahtan vareste bir husustur. Bu durumda, Gümrük Yönetmeliği'nin 181 inci maddesi kapsamında yapılan bildirimler sonucunda, ilgili kurum tarafından belgenin düzenlenmesinin mümkün olmadığı hususunun gümrük idaresince yükümlüye bildirildiği tarihten itibaren 30 (otuz) gün içinde, yargı kararına istinaden geri verilen vergi ve varsa fer’i alacakların, idare tarafından geri vermenin yapıldığı tarihten itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uyarınca hesaplanan gecikme zammı oranında faiz ile birlikte ödenmesi durumunda, herhangi bir işlem tesis edilmez. Aksi takdirde, Gümrük Yönetmeliğinin 181 inci maddesi ve 2016/9 sayılı Genelge'de belirtilen usullere devam edilerek alınacak sonuca göre işlemler tekemmül ettirilir.
Gümrük Yönetmeliğinin 181 inci maddesi ve 2016/9 sayılı Genelge’ye göre yapılan işlemlere ilişkin idari yaptırımlara dair itirazlardan vazgeçilmesi veya dava aşamasında olanlarla ilgili olarak da davadan feragat edilmesi halinde; yargı kararına istinaden geri verilen vergi ve varsa fer’i alacakların, feragat veya itirazdan vazgeçme tarihinden itibaren 30 (otuz) gün içinde, idare tarafından geri vermenin yapıldığı tarihten itibaren 6183 sayılı Kanun hükümleri uyarınca hesaplanan gecikme zammı oranında faiz ile birlikte ödenmesi koşuluyla idari yaptırımlar iptal edilir.
Serbest dolaşıma giriş rejimi, kısmi muafiyet suretiyle geçici ithalat rejimi, dahilde işleme rejimi kapsamı geri ödeme sistemi ile şartlı muafiyet sistemi kapsamı işletme malzemesi ithali hariç olmak üzere, sair gümrük rejimlerinin kullanımına yönelik tescil edilen gümrük beyannamelerinde beyan edilen eşya kıymetinin ilgili gözetim tebliğinde belirtilen kıymete ulaşmaması durumunda, gözetim belgesi ve ilave yurtdışı gider şartı aranmaksızın işlemler tamamlanır..”
Hususlarına yer verilmiştir.
Öte yandan yayımlanan, 31.03.2021 tarihli ve 2021/13 Sayılı genelge ile Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2019/1 sayılı “Kıymet Kriterli Gözetim Uygulaması” konulu genelgelerinin 3’üncü maddesinde değişiklik yapılmıştır.
Buna göre:
1- Beyanın gözetim kıymetini baypas edecek şekilde yapıldıktan sonra gözetim farkının idareden talep edilmesi ve idarenin talebi reddetmesi akabinde açılan davadan vaz geçilmesi durumunda,
2- Davanın idare aleyhine sonuçlanması sebebiyle, yargı kararı mucibince geri verme işleminin yapılması durumunda, yükümlü tarafından gözetim belgesi ibraz edilmesi halinde,
3- Yargı kararına istinaden geri verilen vergi ve varsa fer’i alacakların yasal faizi ile idareye geri ödenmesi durumunda,
İdari yaptırım uygulanmayacağı / uygulanan yaptırımların iptal edileceği hususlarına açıklık getirilmiştir.
4. Gümrükler Genel Müdürlüğünün 08.04.2019 Tarihli Yazısı
Gözetime tabi eşyanın ithalat işlemlerinde ihtirazi kayıtla yurtdışı gider beyanında bulunmak suretiyle ithal edilen eşyanın gümrük kıymetini artıran, akabinde söz konusu işlemi dava konusu yaparak bu davayı kazanan firmaların takibi için gümrük müdürlükleri nezdinde (üçer aylık periyotlarla) listeler oluşturulmuştur.
Bu listeler Bölge Müdürlükleri koordinasyonunda Gümrükler Genel Müdürlüğüne iletilmekte hazırlanan listeler ise Hazine ve Maliye Bakanlığına iletilmektedir.
Bu konuya ilişkin Gümrükler Genel Müdürlüğü 08.04.2019 tarihli yazısını çıkarmıştır.
5. Gümrükler Genel Müdürlüğünün 17.05.2019 Tarihli Yazısı
Bu yazı 2019/1 Sayılı Genelgede Başlamış İşlem Uygulaması ile ilgilidir.
22.01.2019 tarihli, 2019/1 sayılı "Kıymet kriterli gözetim uygulaması"na ilişkin Genelgenin yürürlük tarihinden önce "başlamış işlem" mevcut ise yükümlü lehine olan genelge hükümlerinin tesis edilip/edilmemesi noktasında bazı gümrük idareleri nezdinde yaşanan tereddütler 26.04.2019 tarihli, 43806651 sayılı Genel Müdürlüğün yazısı ile Bakanlık Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü'ne iletilmiştir.
Bakanlık Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü'nden alınan 13.05.2019 tarihli, 44298257 sayılı yazıda ise; 2019/1 sayılı Genelgenin yürürlüğe girdiği 22.01.2019 tarihinden sonraki işlemler için 2019/1 sayılı Genelge hükümleri uyarınca işlem yapılması, bu tarihten önce 2018/10 sayılı Genelge uyarınca işlem yapılmakla birlikte henüz kesinleşmemiş işlemler yönünden 2019/1 sayılı Genelge hükümleri uyarınca işlem yapılmasının uygun olacağı belirtilmiştir.
Bu Talimat yazı Gümrükler Genel Müdürlüğünce 17.05.2019 tarihinde Bölge Müdürlüklerine iletilmiştir.
6. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun 2020-1 Sayılı Kararı
26.06.2020 tarihli ve 31167 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan bu Karar Gözetim kıymeti nedeni ile ödenen ithalat vergilerinin geri verilmesi (reddiyatı) ile ilgili aykırılıkların giderilmesi konusundadır ve bu konuda çıkarılmış çok önem arz eden bir Karardır.
Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun Kararında öncelikle aykırılığının giderilmesi istemi konusunda
Bölge İdare Mahkemesi ve Vergi Mahkemeleri Kararlarına tek tek yer verilmiştir.
Bunlar Samsun, İstanbul, Bursa ve Erzurum Bölge İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri Kararlarıdır.
Samsun Bölge İdare Mahkemesi Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulundan BÖLGE İDARE MAHKEMESİ KARARLARI ARASINDAKİ AYKIRILIĞINGİDERİLMESİ İSTEMİ’nde bulunmuştur.
İstemin özeti ise; “..Serbest dolaşıma giriş beyannamesiyle ithal edilen ve gözetim uygulamasına tabi olan ancak gözetim belgesi bulunmayan eşyanın kıymetinin ilgili tebliğde belirtilen kıymete yükseltilerek yurt dışı gider olarak beyanı sonucu fazladan ödenen verginin geri verilmesi istemiyle yapılan başvurunun reddine dair karara vaki itirazın reddi yolundaki işlemin iptali”dir.
Samsun Bölge İdare Mahkemesi 1. Vergi Dava Dairesinin 26/06/2018 tarih ve E:2018/368, K:2018/401 sayılı kararında Özetle; “..Gözetim belgesi alınması gerektiği halde bundan kaçınarak eşyanın kıymetinin yükseltilmesi suretiyle ithalatın gerçekleştirilmesi, söz konusu düzenlemelere aykırı olduğu gibi iyiniyet kuralları ile de bağdaşmamaktadır. Buna ilaveten, uygulamada gözetim belgesi alan yükümlüler aleyhine de eşitsiz bir durum oluşmaktadır. İdarenin yükümlüden gözetim belgesi temin etme olanağı da hukuken ve fiilen ortadan kalkmış olacaktır. Bunun sonucunda, ilgili düzenleyici işlem idarece geri alınmış ya da yargı kararıyla iptal edilmiş olmamasına rağmen düzenleyici işlem ile getirilen gözetim uygulaması fiilen askıya alınmış olmaktadır.
Davacı tarafından eşyanın gümrük kıymetinin, gözetim belgesi alınmasını gerektirmeyecek tutarda gösterildiği, bu kıymet üzerinden hesaplanan vergilerin ödendiği, tüm bu işlemlerin davacının özgür iradesiyle ve bir hata sonucu olmaksızın yapıldığı, davacının beyanda bulunurken iradesini sakatlayacak bir durumun mevcut olmadığı bu beyanını kendi rızasıyla yaptığı anlaşıldığından beyanın ilgili açısından bağlayıcı olduğu açıktır.
Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi ile kanunen ödenmemeleri veya tahakkuk ettirilmemeleri gereken vergilerin iade edileceği/kaldırılacağı; kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergilerinin ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat sonucunda ödenmesi veya tahakkuk ettirilmesi halinde bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin taleplerin kabul edilmeyeceği kuralı getirilmiştir.
Bu nedenle Gümrük Kanunu'nun 211. maddesinde belirtilen hata halinde anılan vergilerin iadesini düzenleyen geri verme sebepleri olayda mevcut olmadığından davacının iade talebinin reddine dair işlemde hukuka aykırılık bulunmamaktadır..”
Hususlarına yer verildiği görülmektedir.
7. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun Hukuki Değerlendirmesi
Kurul Samsun, İstanbul, Bursa ve Erzurum Bölge İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri Kararlarının tek tek incelenmesi sonrasında bu konuda Hukuki Değerlendirmede bulunulmuştur
Değerlendirmede özetle; “..Bölge idare mahkemesi vergi dava dairelerince kesin olarak verilen kararlar arasındaki aykırılık, serbest dolaşıma giriş beyannamesiyle ithal edilen gözetim uygulamasına tabi eşyanın fatura değeri ile gözetim kıymeti arasındaki farkın “yurt dışı gider” olarak beyanı sonucu fazladan ödendiği ileri sürülen gümrük ve katma değer vergilerinin 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi uyarınca geri verilmesi istemiyle yapılan başvurunun reddine dair karara vaki itirazın reddi yolunda tesis edilen işlemlerin hukuka uygun olup olmadığına ilişkindir.
Ticaret Bakanlığınca yerli üreticilerin talebi üzerine veya re'sen, belli bir malın ithalatının, o malın yerli üreticileri ve ülke ekonomisi üzerinde olumsuz sonuçlar doğurup doğurmadığının tespit edilmesi amacıyla incelemeye başlanılarak inceleme sonucunda gözetim uygulaması öngörülebilmektedir.
Gözetim uygulaması başlatılması durumunda, herhangi bir korunma tedbirinden söz edilemez. Yani bu aşamada, o malın ithalatında herhangi bir kısıtlama, vergi oranında artış, eşik kıymet belirlenmesi veya ek mali yükümlülük uygulaması söz konusu olmamaktadır. Sadece bir malın ithalatında, yerli üreticilerin zarar görmesine sebebiyet verebilecek miktarda artış olup olmadığının belirlenebilmesi için o malın ithal seyrinin izlenmesi amaçlanmakta ve bu amacın gerçekleştirilebilmesi için o malın ithalatında İthalat Genel Müdürlüğünce düzenlenen bir gözetim belgesi ibrazı zorunluluğu getirilmektedir.
Gözetim belgesinin ibraz zorunluluğu, o malın belli bir değerin altında kıymetle ithal edilmek istenmesi durumuna münhasır olup gözetim önlemi uygulanmasına karar verilen eşyanın, belirlenen bir kıymetin altında ithal edilmek istenilmesi halinde sadece ''gözetim belgesi'' ibrazı zorunluluğu getirildiğinden bu zorunluluğa uyulmaması Gümrük Kanunu hükümlerine göre ek tahakkuk yapılmasını gerektirir bir durum değildir.
Öte yandan İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğlerde belirtilen birim kıymet, eşyanın Gümrük Kanunu hükümlerine göre belirlenmiş gerçek satış bedeli değildir.
Bu nedenle gözetim önlemlerinin hukuka aykırı uygulanması suretiyle fazladan ödenen vergilerin Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi kapsamında iadesi istemiyle yapılan başvurunun reddine dair karara vaki itirazın reddi yolunda tesis edilen işlemlerde hukuka uygunluk bulunmamaktadır..”
şeklinde olduğu görülmektedir.
8. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun Hukuki Değerlendirmesi Sonrasındaki Kararı
Kararın sonuç kısmında özetle; “..Açıklanan hukuksal nedenler ve gerekçeye dayanılarak ithal edilen eşyaya ilişkin gözetim önlemleri nedeniyle fazladan ödenen vergilerin Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi kapsamında iadesi talebinin reddine vaki itirazın reddine dair işlemde hukuka uygunluk bulunmadığı yönünde aykırılığın giderilmesine, 19/02/2020 tarihinde oyçokluğu ile kesin olarak karar verildi..”
Hususlarına yer verilmiş olduğu görülmektedir.
Konuyu özetler isek; Gümrük vergisi ve KDVK’nin 211 nci maddesine göre iade talebi reddedilmiştir. Bu karara itiraz edilmiştir. Bu İtiraz reddedilmiştir, yani Gümrük vergisi ve KDV iadesi olmaz denilmiştir. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun bu kararıyla reddedilmeyi hukuka oy çokluğu ile uygun bulmamıştır, yani Gümrük vergisi ve KDVK’nin 211 nci maddesine göre geri verilmesini uygun bulmuştur.
9. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu Kararındaki Karşı Oylar
Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu Kararının incelenmesinde iki karşı oya karşı oy çokluğu ile çıkmış bulunduğu görülmektedir.
Birinci Karşı Oyda; “..Gözetim uygulaması ithalat nedeniyle ilave bir vergisel yükümlülük getirme amacına yönelik veya korunma önlemi niteliğinde bir uygulama değil, ithalatın izlenmesi amacına yönelik bir uygulamadır. Bu noktada idarenin gözetim uygulamasına tabi eşyaya ilişkin gözetim belgesini ibraz etmeyen ithalatçıyı beyanını gözetim kıymetine yükseltmeye zorlama gibi bir yetkisi bulunmayıp gözetim belgesinin olup olmadığını aramak, bulunmaması halinde ithaline izin vermemekle yetinmesi zorunludur. Gözetim belgesi alınması gerektiği halde bundan kaçınarak eşyanın kıymetinin yükseltilmesi suretiyle ithalatın gerçekleştirilmesi, mevzuata aykırı olduğu gibi iyiniyet kuralları ile de bağdaşmamaktadır. Buna ilaveten, uygulamada gözetim belgesi alan yükümlüler aleyhine de eşitsiz bir durum oluşmaktadır. İdarenin yükümlüden gözetim belgesi temin etme olanağı da hukuken ve fiilen ortadan kalkmış olacaktır. Bunun sonucunda, ilgili düzenleyici işlem idarece geri alınmış ya da yargı kararıyla iptal edilmiş olmamasına rağmen düzenleyici işlem ile getirilen gözetim uygulaması fiilen askıya alınmış olmaktadır. Bu durumda belirli bir CIF değerin altında ve belirli miktarların üzerinde ithal edilmek istenmesi halinde gözetim uygulaması kapsamına tabi kılınan eşya için gözetim belgesi almak amacıyla anılan belgeyi vermeye yetkili Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğüne davacılarca başvuruda bulunulup bulunulmadığının, şayet başvuruda bulunulmuş ise buna ilişkin anılan idarece tesis edilen işlemin hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilerek fazladan ödendiği ileri sürülen vergilerin 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 211. maddesi uyarınca geri verilip verilemeyeceğinin saptanması suretiyle bir sonuca ulaşılması ve aykırılığın bu doğrultuda giderilmesi gerektiği gerekçesiyle karara katılmıyoruz..”
denilmekte olduğu ve diğer karşı oyda ise; “..Gözetim belgesi alınması gerektiği halde bundan kaçınarak eşyanın kıymetinin yükseltilmesi suretiyle ithalatın gerçekleştirilmesi, mevzuata aykırı olduğu gibi iyiniyet kuralları ile de bağdaşmamaktadır. Buna ilaveten, uygulamada gözetim belgesi alan yükümlüler aleyhine de eşitsiz bir durum oluşmakta öte yandan idarenin yükümlüden gözetim belgesi temin etme olanağı da hukuken ve fiilen ortadan kalkmış olacaktır. Bunun sonucunda, ilgili düzenleyici işlem idarece geri alınmış ya da yargı kararıyla iptal edilmiş olmamasına rağmen düzenleyici işlem ile getirilen gözetim uygulaması fiilen askıya alınmış olmaktadır. Bu durumda gözetim belgesine tabi ithal edilen eşyanın gümrük kıymetinin özgür irade ve bir hata sonucu olmaksızın gözetim belgesi alınmasını gerektirmeyecek tutarda gösterilerek bu kıymet üzerinden hesaplanan vergiler ödendiğinden Gümrük Kanunu'nun 211. maddesinde belirtilen hata halinde anılan vergilerin iadesini düzenleyen geri verme sebepleri olayda mevcut olmadığından iade talebinin reddine dair işlemlerde hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Açıklanan nedenle aykırılığın bu doğrultuda giderilmesi gerektiği gerekçesiyle karara katılmıyorum..”
hususlarının yer aldığı görülmektedir.
10. İstanbul Gümrük Müşavirleri Dernek Başkanlığının 22.03.2021 Tarihli Yazısı
Dernek Başkanlığı bu yazısında daha önce aynı konuda Gümrükler Genel Müdürlüğüne göndermiş olduğu 4 adet yazısına ilgi tutarak; Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunun gözetim önlemlerine ilişkin 2020-1 sayılı Kararı gereğince gözetim önlemleri nedeniyle fazladan ödenen Gümrük vergisi ve KDV nin Kanunun 211 nci maddesi uyarınca yükümlüye geri verilmesinin hukuka uygun bulunması nedeniyle, Gümrük İdarelerinde gözetim kıymetine
ilişkin güncel ve eski uygulamalar konusunda nasıl bir işlem takip edileceği hususunun açıklığa kavuşturulması talep edilmiştir. Genel Müdürlük bu yazıya bir cevap vermemiştir.
11. Gümrük Kanunu’nun 211. Maddesinde Yapılan Değişiklik
28.07.2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7333 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 13. maddesi ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 211. maddesinin birinci fıkrasında değişiklik yapılmıştır.
Söz konusu 211. maddenin birinci fıkrasının yeni hali aşağıdaki gibidir:
“MADDE 211- 1. Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergileri geri verilir. Kanunen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergileri kaldırılır.
Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.”
Yapılan değişiklik ile gümrük kıymetini kendiliğinden artırarak gözetim uygulamasına dahil olmayanların, ithalat işlemi tamamlandıktan sonra kendiliğinden artırılan gümrük kıymeti sonucu ödedikleri fazla vergileri geri almalarının önüne geçilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Bu değişiklik, 28.07.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
12. Değerlendirme ve Sonuç
Türkiye, Dünya Ticaret Örgütünün (DTÖ) bir üyesi olarak, DTÖ mevzuatı ve yasal mevzuat çerçevesi içerisinde ticaret politikası savunma araçlarını yürürlüğe koymuştur. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasının ekinde yer alan Korunma Tedbirleri Anlaşması ile dampinge karşı önlemler, sübvansi-
yona karşı önlemler ile korunma önlemlerinin yanı sıra, ithalatta gözetim uygulaması da dâhil edilmiştir.
Türkiye’de ithalatlara karşı uygulanmakta olan işbu gözetim belgesi uygulaması, Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan tebliğler aracılığı ile belirlenmekte olup, esasen Türkiye’de ithalatlara uygulanan korunma önlemleri ve anti-damping uygulamalarının benzer bir çeşididir. Bakanlık, gözetim uygulaması ile ithal edilen malların ithalatçılarının daha yüksek oranda vergi ödemelerini sağlamak amacıyla belirli mallar bakımından asgari değerler belirlemektedir. Bu kapsamda Bakanlık, ithal edilecek olan ilgili malın her bir kilogramı için asgari bir değer belirleyerek, işbu asgari değerin altında kalan ithalatlar bakımından Bakanlıktan gözetim belgesi alınması zorunluluğunu getirmektedir. Uygulama genelde vergi toplanması amacıyla yapılmakta olup, Türkiye’deki yerli üreticilerin korunması amaçlanmaktadır.
Uygulamada, herhangi bir malın ithalatı için gözetim belgesi yükümlülüğünün getirilmesi halinde, ilgili malın ithalatçıların üç seçeneği bulunmaktadır;
(i) ithal edilen malların gümrük değerinin ilgili tebliğde belirlenen asgari değere eşit veya bu değerden yüksek olması gerekir,
(ii) ilgili malın gümrük değerinin asgari değerden düşük olması halinde, yerel ithalatçıların gözetim belgesi almak için Bakanlığa başvuruda bulunması gerekir.
(iii) ithal edilen malın gümrük değerinin, gümrük beyannamesinde yapılacak değişiklikler ile değiştirilmesi ve bu kapsamda yurtdışı giderler kalemi altında ek harcama eklenerek gümrük değerinin asgari değere eşit seviyeye veya bu değerin üstüne çekilerek işbu gözetim belge yükümlülüğünün bertaraf edilmesi gerekir. Bakanlık genelde başvuruculara gözetim belgesi vermekten kaçınmakta ve başvuruları reddetmektedir.
Bakanlığın çoğu başvuruyu reddetmesi sonucunda, uygulamada birçok ithalatçı üçüncü seçenekte belirtilen yolu izleyerek, ithal edilen malın gümrük beyannamesindeki gümrük değerini arttırarak gözetim belgesi yükümlülüğünü bertaraf etmeye çalışır. Bu şekilde yapılacak ve gerçek olmayan değer artışlarında her ne kadar artırılan miktarın doğrudan ithalatçılar tarafından ödenmesi gerekmese de, gümrük idaresi ithalat kapsamında alınacak tüm vergi ve ücretleri, artırılmış değer üzerinden hesaplamakta ve dolayısıyla bu şekildeki atışlar ithalatçıların vergi yükünü artırmaktadır. Bu kapsamda, birçok ithalatçı, gözetim belgesi yükümlülüğünü bertaraf edebilmek amacıyla normalde ödemesi gerekenden daha yüksek vergi ve ücretlerle karşı karşıya kalmaktadır.
Danıştay’ın içtihadı birleştirme kararı ve Mersin 2. Vergi Mahkemesinin kararı doğrultusunda, Bakanlığın söz konusu gözetim belgelerine ilişkin başvurularını genelde reddettiği de göz önüne alındığında, ithalatçılar, gözetim belgesi yükümlülüğünü bertaraf etmek amacıyla ek ve yüksek oranda vergi ödemeleri halinde, sonrasında ödenmiş ek vergilerin iadesi ve iptali için vergi mahkemeleri önünde dava açarak fazla ödemeleri iade alma şansına sahip olmuşlardır.
İade talebi ile ilgili olarak açılan davalarda mahkemelerce görüş aykırılıkları yaşanması sebebi ile Samsun Bölge İdare Mahkemesi Başkanlığınca bu görüş aykırılığının giderilmesi maksadı ile Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu (VDDK)'na başvurulması üzerine, Yüksek Mahkeme tarafından yakın yol gösterici nitelikte bir Karar verilmiştir.
Söz konusu Kararın gerekçesine baktığımızda; “..a) GÜMRÜKTE ALINAN VERGİLERİN İADESİ İÇİN İADE GEREKÇESİNİN AÇIK VE İDARİ İŞLEME GEREK KALMAKSIZIN ANLAŞILABİLİR OLMASI GEREKİR b) GÖZETİM UYGULAMASI KORUNMA TEDBİRİ OLMAYIP SADECE İLGİLİ EŞYANIN İTHAL SEYRİNİN TAKİP EDİLMESİ AMACIYLA UYGULANMAKTADIR c) GÖZETİM UYGULAMASIYLA GÜMRÜK VERGİSİ EK TAHAKKUKU YAPILAMAYACAĞI GİBİ BU UYGULAMA GÜMRÜK KIYMETİNİ BELİRLEME YÖNTEMLERİNDEN BİRİ DEĞİLDİR..”
şeklindeki ana görüşlerin ön plana çıktığı görülmektedir.
Sonuç Kısmında ise; “..Bu nedenle, gözetim önlemlerinin hukuka aykırı uygulanması suretiyle fazladan ödenen vergilerin Gümrük Kanunu’nun 211. maddesi kapsamında iadesi istemiyle yapılan başvurunun reddine dair karara vaki itirazın reddi yolunda tesis edilen işlemlerde hukuka uygunluk bulunmamaktadır..”
denilmektedir.
Karardaki Karşı Oylarda ise :”..Gözetim belgesine tabi eşya için gözetim belgesi alınması amacıyla Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğüne başvuruda bulunup bulunulmadığı; şayet bulunulduysa buna ilişkin olarak tesis edilen idari işlemin hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilerek sonuca ulaşılması gerekmektedir. Gözetim belgesine tabi eşyanın gümrük kıymetinin bilerek/istenerek gözetim belgesinin alınmasına gerek kalmayacak tutarda yükseltilerek bu kıymet üzerinden hesaplanan vergiler ödenmiş olup, iade gerekçesi olarak belirlenen hata unsuru oluşmadığından iade talebinin reddine dair işlemlerde hukuka aykırılık bulunmamaktadır..”
şeklindeki karşı görüşlere yer verilmiştir.
İlgili Kararda ithalatta gözetim uygulanmasına ilişkin tebliğlerde belirtilen birim kıymetin eşyanın gümrük kanunu hükümlerine göre belirlenmiş gerçek satış bedeli olmadığı, bu nedenle gözetim önlemlerinin hukuka aykırı uygulanması suretiyle fazladan ödenen vergilerin gümrük kanununun 211 inci maddesi kapsamında iadesi istemiyle yapılan başvuruların hukuka uygun olduğunu belirtmiştir.
VDDK Kararı ithalatçıların bu yönde yaptığı iade taleplerinde belirleyeceği olmuştur.
Gelinen son noktada yükümlülerce açılan geri verme ya da kaldırma davalarının pek çoğunda Gümrük İdaresi aleyhine sonuçlar çıkmaya başlamıştır.
Açılan 7324 davadan 344’ü kamu aleyhine sonuçlanınca yasal mevzuat değişikliğine gitme durumu çıktı.
Bunun üzerine Ticaret Bakanlığı bu istenmeyen gelişme karşısında Gümrük Kanununun 211 nci maddesinde bir değişikliğe gitmenin uygun ve gerekli olacağına karar vermiştir.
28.07.2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7333 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 13. maddesi ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 211. maddesinin birinci fıkrasında değişiklik yapılmıştır.
Söz konusu 211. maddenin birinci fıkrasının yeni hali aşağıdaki gibidir:
“MADDE 211- 1. Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergileri geri verilir. Kanunen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergileri kaldırılır.
Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.”
Yapılan değişiklik ile gümrük kıymetini kendiliğinden artırarak gözetim uygulamasına dahil olmayanların, ithalat işlemi tamamlandıktan sonra kendiliğinden artırılan gümrük kıymeti sonucu ödedikleri fazla vergileri geri almalarının önüne geçilmesinin amaçlandığı görülmektedir.
Bu değişiklik, 28.07.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Gümrük İdareleri bu tarihi esas alarak artık geriye yönelik ödeme yapmayacaktır. İthalatçılar bu G.V. ve KDV’nin iadesini artık talep edemeyecek.
Eşyayı bu türlü ithal etmiş olan ithalatçılar ise karını koyarak satmaya başlayacaklardır ya da zararına mal satacaktır.
Bize göre gözetim ve kayıt belgesi istatistiki bir belgedir. Özünde istatistik tutulmasıdır. Vergi artırıcı bir uygulama değildir.
Yükümlülerce Kanun değişikliğine karşın uygulamada davalar tekrar açılacaktır. Mahkemelerin bu konuda nasıl bir tutum sergileyeceği merak konusu olacaktır.
Öte taraftan; İstanbul Gümrük Müşavirleri Dernek Başkanlığınca Ticaret Bakanlığına yazılan 22.03.2021 tarihli yazıya cevap verilmesi ile 211 nci madde değişikliği ile ilgili Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüklerine, Derneklere ve dış ticaret firmalarına uygulamaya ilişkin aydınlatıcı bir Genelge
/Tasarruflu yazı vb. Talimatların Ticaret Bakanlığınca yazılmasının çok yerinde olacağı düşünülmektedir.
Diğer yandan; Gözetime tabi tutulan bir eşyaya
Ticaret Bakanlığınca gözetim belgesi verilmesinin esas olduğunu ve verilmesi gerektiğini unutmamız gerekir.