Türkiye - Birleşik Krallık Serbest Ticaret Anlaşması (STA)

Özet

Bir önceki makalemizde Brexit sonrası Birleşik Krallığın Avrupa Birliğinden anlaşmalı ya da anlaşmasız ayrılma durumunu ve Türkiye ile Brexit kapsamındaki ticari ilişkilerin hangi yöne evrileceğini konu etmiştik.

AB ile BK arasında yeni dönemdeki ilişkileri şekillendirecek yeni bir Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik müzakereler 24.12.2020 tarihinde tamamlanmış ve ticarette tercihli muamele 01.01.2021 tarihinde uygulamaya konmuştur.

AB-BK sürecine paralel olarak, ülkemizle BK arasında yürütülen STA müzakereleri de tamamlanmış ve 29.12.2020 tarihinde STA imzalanmıştır. Avrupa Birliği ile arasındaki geçiş döneminin 31.12.2020 tarihinde sona ermesi üzerine gerçekleşen Brexit olgusuna bağlı olarak, artık üçüncü ülke sayılan Birleşik Krallık (İngiltere) ile Türkiye arasındaki ticaretin de yeniden düzenlenmesi amacıyla imzalanan STA 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yürütülmeye başlanmıştır.

STA’nın getirdiği önemli hususlar ve BK ile aramızdaki ticari ilişkilerin geleceği bu makalemizin konusunu teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Brexit, AB, BK, Menşe beyanı, A.TR belgesi, STA, menşe belgesi, menşe kümülasyonu

1.  Giriş

2020 yılının son ayında Brexit’te nihayet güzel haber geldi. Bu zamana kadar AB tarafından bir anlaşma imzalanamadığı için bizim de en önemli ihracat pazarımız ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalama imkânımız yoktu. Artık AB ile beraber biz de bir STA imzalama imkanına sahip olduk ve imzaladık.

İngiltere ile serbest ticaret anlaşmamız 29 Aralık tarihinde imzalandı, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yürütülmeye başlandı ve iş dünyamızın önündeki belirsizlikler ortadan kaldırılarak İngiltere ile olan ticaretimizin herhangi bir aksama olmadan devam edilmesi sağlanmış oldu. Bu süreçte gerek ihracatçılarımız gerekse ithalatçılarımızın bir mağduriyet yaşamaması için geçici uygulamalar ile tüm tedbirler alınmış, tüm senaryolar göz önünde bulundurularak anlaşmalı ayrılık durumu dahil olmak üzere hazırlıklar tamamlanmıştı.

Ticaret Bakanlığı yetkililerimiz bundan sonraki dönemde bu anlaşmanın, İngiltere ile gümrük birliğinden daha öte bir ticari ilişki kurma şansını vereceğini düşünmekte, serbest ticaret anlaşmasının yatırım ve hizmetler alanlarını da kapsaması, tarım sektöründe ise pazara giriş imkânlarının geliştirilmesi yönünde müzakerelere devam edeceklerini ifade etmektedir.

2.  31.12.2020 Tarihli Resmi Gazete’de Yayımlanan 3352 Sayılı Karar

31.12.2020 tarihli Resmi Gazete 3352 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı yayımlanmıştır.

2006/10895 Sayılı Kararın Tanımlar başlıklı 3 ncü maddesinin (a) bendinde Avrupa Birliğine üye ülkeler sayılmaktadır.

İngiltere yayımlanan bu Karar ile AB üyesi ülkeler listesinden çıkarılmıştır.

3.  Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğünün 30.12.2020 Tarihli Yazısı

Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından Bakanlık merkez ve taşra birimleri ile çeşitli sivil toplum örgütlerine gönderilen 30.12.2020 tarihli ve E-00060221855 sayılı yazıda, Türkiye – İngiltere arasında 29 Aralık 2020 tarihinde imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması’nın gecikme olmaksızın 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle uygulanmaya konulması amacıyla gerekli sürecin yürütüldüğü belirtilmiştir.

Söz konusu STA kapsamında tercihli ticarete konu olacak eşyanın menşeinin ispatı amacıyla kullanılacak belgenin, tüm ihracatçıların fatura veya ilgili bir ticari belge üzerinde kendi kendilerine bulunabilecekleri ve bir makam tarafından onaylanmayacak “menşe beyanı” olduğu, bu amaçla başka bir belge kullanılmayacağı; ayrıca, ilgili menşe kuralları ve işlemlerine ilişkin Yönetmeliğin, STA’nın yürürlüğe giriş sürecinin tamamlanmasıyla birlikte Resmî Gazete’de yayımlanacağı bildirilmiştir.

Diğer yandan, 1 Ocak 2021 tarihi ile söz konusu Yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlanacağı tarih arasında STA kapsamından gerçekleştirilmek istenen ithalat işlemleri için geçerli bir menşe beyanı ibraz edilmesi halinde, eşyaya ilişkin olarak diğer ülkelere uygulanan kanuni vergi oranı üzerinden teminat alınması koşuluyla işlem tesis edilebileceği, Yönetmeliğin yayımlanması ile bu tür işlemlerin Yönetmeliğe uygunluğu denetlenerek uygun ise teminatın çözülmesi, uygun olmayan durumlarda ise teminatın irad kaydedilmesi yönünde işlem tesis edileceği açıklanmıştır.

Ayrıca, 31 Aralık 2020 tarihini 1 Ocak 2021 tarihine bağlayan an itibariyle, İngiltere’den Türkiye’ye sevk halinde olan veya Türkiye’ye getirilerek antrepoda ya da serbest bölgeler dahil geçici depolama alanlarında bulunan ve henüz ithalat işlemleri tamamlanmamış eşyanın, 1 Ocak 2021 tarihinden önce geçerli olan, başta Gümrük Birliği olmak üzere, tercihli tarife düzenlemelerinden faydalanabileceği bildirilmiştir.

Aynı koşulun İngiltere tarafından da uygun görüldüğü; anılan türden eşyaya yönelik olarak ülkemizde 1 Ocak 2021 tarihinden önce halihazırda düzenlenmiş ya da düzenlenecek A.TR Dolaşım Belgesi veya menşe ispat belgelerinin, dört aylık ibraz süresi esas alınmak kaydıyla, İngiltere’de ithalatta 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren 12 aylık süre içerisinde geçerli olacağı ifade edilmiştir.

Söz konusu eşya için 1 Ocak 2021 tarihinde ve bu tarihten sonra normal usulde belge düzenlenmesi/onaylanması/vize edilmesinin mümkün olmadığı; sadece “sonradan düzenlenen” belgelerin onaylanmasının mümkün olduğu belirtilmiştir.

Öte yandan, AB ile İngiltere arasında sonuçlandırılan STA çerçevesinde, Kuzey İrlanda’nın AB’nin gümrük kurallarını uygulayacak olması nedeniyle, 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle ülkemizden doğrudan Kuzey İrlanda’ya gerçekleştirilecek ihracatta kullanılacak belgelerle ilgili olarak İngiltere ile görüşmelerin devam ettiği belirtilmiştir.

Bu kapsamda, Ticaret Bakanlığı tarafından ilgili konuya ilişkin başka bir duyuru yapılmadığı sürece, ülkemizden Kuzey İrlanda’ya söz konusu tarih itibariyle yapılacak ihracatlarda, ithalatçının tercihli tarifeden yararlanmak istemesi halinde, Türkiye – İngiltere STA’sında öngörüldüğü şekilde menşe beyanının kullanılması gerekecektir.

Bunlara ilave olarak, Türkiye – İngiltere arasındaki STA’nın uygulanma tarihinin 1 Ocak 2021 olmasında yaşanabilecek olası bir sorun halinde dikkate alınması gerekecek hususların Bakanlıkça ayrıca bildirileceği kaydedilmiştir.

4.  Serbest Ticaret Anlaşmasının Kapsamı

29.12.2020 tarihinde imzalanmış olan ve 01.01.2021 tarihi itibariyle uygulamaya konulan STA metin ve ekler yönünden türkçe ve ingilizce nüshalar olarak düzenlenmiştir.

STA’nın türkçe nüshası başlıca 5 bölümden oluşmaktadır.

Bunlar ise; Anlaşma metni, Tarife Listeleri, Menşe işlemleri ve menşe kurallarına ilişkin protokol, menşe kurallarına ilişkin ortak bildiri ve Mutabakat Zaptından oluşmaktadır.

5.  İmzalanan STA Metninin Birleşik Krallık Tarafında Yayımlanması

31.12.2020 tarihli duyuru ile Türkiye ile Birleşik Krallık arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması’nın İngilizce metni Birleşik Krallık hükümetinin resmi internet sitesinden yayımlanmıştır.

Anlaşmada öne çıkan konular aşağıdadır.

5.1. Anlaşmanın Kapsamı

- Eşya Ticareti: Tercihli tarifeler, kotalar, menşe kuralları ve sıhhi ve bitki sağlığı önlemleri ile ilgili hükümler

- Gümrük ve Ticaretin Kolaylaştırılması: Taraflar arasındaki ticaretle ilgili diğer kanun ve yönetmelikler ile genel idari düzenlemeler

- Fikri Mülkiyet: Tarafların haklarının yeterli ve etkili bir şekilde korunması ve uygulanmasına ilişkin hükümler

- Devlet İhaleleri: Tarafların kendi piyasalarının karşılıklı olarak açılması hakkında istişareler

- Ticarete Teknik Engeller: Ticaret ve ortaklık anlaşmalarındaki hükümler, ürünler için teknik düzenlemeler, standartlar ve uygunluk değerlendirmeleri ile ilgili hükümler

- Rekabet: Ticaret anlaşmalarındaki rekabet ile ilgili hükümler, ilgili taraflar içinde faaliyet gösteren işletmeler için açık ve adil rekabetin sağlanmasına ilişkin hükümler

- Ticarette İyileştirmeler: Anti damping ve telafi edici vergiler ile ilave vergiler ve uygulamalar kapsamındaki hükümler

- Uyuşmazlık Çözümü: Taahhütleri yerine getirmek ve gelecekte ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları çözme kapsamındaki hükümler.

5.2. Eşya Ticaretine İlişkin Düzenlemeler

Anlaşma, istisnaları bulunmakla birlikte, temel olarak 25 ila 97’inci fasıllarda yer alan sanayi ürünlerini kapsamakta ve taraf menşeli bu ürünlerin taraflar arasındaki ticarette gümrük vergilerinin ortadan kaldırılmasını öngörmektedir.

Anlaşmada ayrıca, 1 ila 24’üncü fasıllarda yer alan tarım ürünlerine uygulanan gümrük vergilerinin indirilmesi veya tamamen kaldırılmasına yönelik düzenlemeler mevcuttur.

5.3. Eşyanın Menşei ve Menşe İspat Belgesi

Anlaşma hükümlerinden yararlanacak taraf ülkeler menşeli eşyaya ilişkin temel düzenlemeler Anlaşma eki Menşe Kuralları ile Menşe Prosedürlerine İlişkin Protokol’de yer almaktadır.

Türkiye'den Birleşik Krallık’a veya Birleşik Krallık’tan Türkiye’ye ithalat yaparken tercihli tarifelerden yararlanmak için, ithalatçının eşyanın menşe kurallarına uygun olarak taraf menşeli olduğunu gösteren ve ihracatçı tarafından düzenlenmiş olan “Menşe Beyanı”nı ibraz etmesi gerekmektedir.

Protokolde, Menşe beyanının, menşeli ürünün tanımlanmasına olanak verecek kadar ayrıntılı olması ve fatura veya başka herhangi bir ticari belgede veya bu belgelere ekli olarak düzenlenmesi gerektiği düzenlenmiştir. Ayrıca tarafların, bir menşe beyanının ihracatçıdan ithalatçıya doğrudan elektronik olarak gönderilmesine izin vereceği ve bu gibi durumlarda elektronik imza veya kimlik kodlarının kullanılacağı belirtilmiştir.

Usulüne uygun bir menşe beyanı, ithalatçı ülke daha uzun bir süre öngörmediği sürece, kural olarak düzenlendiği andan itibaren 12 ay süreyle geçerli olacaktır.

Taraflardan her biri, bir menşe beyanının;

a. Menşeli eşyanın taraf ülkeye yapılan tek bir sevkiyatına ilişkin olarak, veya;

b. 12 ayı geçmemek üzere, menşe beyanında belirtilen dönem içerisinde menşeli aynı eşyanın birden fazla sevkiyatına ilişkin olarak,

uygulanmasını sağlayacaktır.

Böylece, Türkiye’nin taraf olduğu serbest ticaret anlaşmalarında ilk kez, bir tercihli menşe ispat belgesinin belirli bir dönemde gerçekleştirilecek birden fazla sevkiyatı kapsayacak şekilde düzenlenebilmesine olanak sağlanmış olmaktadır.

5.4. Menşe Kümülasyonu

Anlaşma eki Menşe Kuralları ile Menşe Prosedürlerine İlişkin Protokol, Protokolde öngörülen diğer anlaşmaların da imzalanarak süreçlerin tamamlanması koşuluyla, taraflar arasındaki tercihli ticarette AB, İsviçre (Lihtenştayn dahil), Norveç, İzlanda, Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Lübnan, Fas, Batı Şeria ve Gazze Şeridi, Suriye, Tunus, Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya, Karadağ, Sırbistan, Kosova, Faroe Adaları, Moldova, Gürcistan ve Ukrayna menşeli girdilerin Türkiye veya Birleşik Krallık’ta menşe kümülasyonuna tabi tutulmasına ilişkin hükümler içermektedir.

Ayrıca, 50 ila 63’üncü fasıllarda yer alan tekstil ürünleri hariç olmak üzere, Avrupa Birliğine üye ülkeler, Norveç ve İzlanda’da yapılan işlem ve işçiliğin Türkiye veya Birleşik Krallık’ta yapılmış sayılmasına olanak sağlayacak hükümler Protokol’de yer almaktadır. “Tam Kümülasyon” olarak kabul edilen bu uygulama, eşyaya tercihli menşe statüsü kazandırmada ihracatçılara kolaylık sağlamaktadır.

6.  STA Kapsamı Ticarette Kullanılacak Menşe Beyanı Örneği

STA da yer alan “Menşe Beyanı” eşyanın menşeinin ispatı yönünden son derece önem arz etmektedir.

Anlaşmanın 3 ncü ekinde İngilizce ve Türkçe olarak yer almaktadır.

Aşağıda gösterilmektedir.

ANNEX 3

Text of the Origin Declaration

The origin declaration, the text of which is given below, must be made out in accordance with the footnotes. However, the footnotes do not have to be reproduced.

English version

The exporter of the products covered by this document (customs authorisation No … (1)) declares that, except where otherwise clearly indicated, these products are of … (2) preferential origin.

Turkish version

Bu belge (gümrük onay No: … (1)) kapsamındaki girdilerin ihracatçısı, aksi açıkça belirtilmedikçe, bu girdilerin … (2) tercihli menșeli olduğunu beyan eder.

… (3)

(Place and date)

… (4)

(Signature of the exporter, in addition the name of the person signing the

declaration has to be indicated in clear script)

___________________________

1 For exporters located in Turkey, when the origin declaration is made out by an approved exporter,

the authorisation number of the approved exporter must be entered in this space. When the origin

declaration is not made out by an approved exporter, the words in brackets shall be omitted or the

space left blank. When the origin declaration is made out by an exporter located in the UK, the

EORI number must be entered in this space.

2 Origin of products to be indicated.

3 These indications may be omitted if the information is contained on the document itself.

4 In cases where the exporter is not required to sign, the exemption of signature also implies the

exemption of the name of the signatory.

7.  Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 31.12.2020 Tarihli Yazısı

Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü BK Serbest Ticaret Anlaşması ile ilgili olarak Bölge Müdürlüklerine ve Gümrük Müşavir Derneklerine yazmış olduğu yazıda BK dan yapılan ithalatta geçerli bir “Menşe Beyanı” nın gümrük idaresine ibrazı halinde eşyaya ilşikin olarak “Diğer Ülkeler”e uygulanan kanuni vergi oranları üzerinden teminat alınması, Yönetmeliğin yayınlanmasının ardından bu tür işlemlerinin Yönetmeliğe uygunluğunun araştırılarak, uygun ise teminatın çözülmesi, uygun değil ise irad kaydedilmesi gerektiği talimatı verilmiştir.

8.  STA’nın Cumhurbaşkanınca Onaylanmasına Dair Yetki Verilmesi Hakkında 7266 Sayılı Kanun

03.02.2021 tarihli ve 31384 sayılı Resmi Gazetede 7266 Sayılı Kanun yayımlanmıştır.

Bu Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı Arasında Serbest Ticaret Anlaşması, Türkiye ve Birleşik Krallık Hükümetleri Arasında Menşe Kurallarına Dair Ortak Bildiri, Türkiye ve Birleşik Krallık Hükümetleri Arasında Mutabakat Zaptı ve Kuzey İrlanda ile Ticarete İlişkin Olarak Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı Arasında Teati Edilen Mektupların Onaylanmasının Uygun Bulunması ve Anlaşmanın Protokoller ve Eklerine İlişkin Değişikliklerin Cumhurbaşkanınca Doğrudan Onaylanmasına Dair Yetki Verilmektedir.

Buna göre; 29 Aralık 2020 tarihinde Ankara’da imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı Arasında Serbest Ticaret Anlaşması”, “Türkiye ve Birleşik Krallık Hükümetleri Arasında Menşe Kurallarına Dair Ortak Bildiri”, “Türkiye ve Birleşik Krallık Hükümetleri Arasında Mutabakat Zaptı” ve Kuzey İrlanda ile ticarete ilişkin olarak Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı arasında teati edilen “Mektuplar”ın onaylanması uygun bulunmuştur. Anlaşmanın protokoller ve eklerine ilişkin değişiklikleri doğrudan onaylamaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.

9.  STA’da Gümrük Müşavirlerinin Durumu

Türkiye-Birleşik Krallık Serbest Ticaret Anlaşması'nın "Gümrük Müşavirleri" başlıklı 3.18. maddesinde aynen;

Madde 3.18. Gümrük Müşavirleri

1. Taraflar, ilgili gümrük hüküm ve işlemlerinin, gümrük müşavirlerinin zorunlu kullanımını gerektirmediğini kabul ederler.

(a) Her bir Taraf: Gümrük Müşavirlerinin kullanımına ilişkin tedbirleri yayımlayacak; ve (b) Gümrük Müşavirlerinin lisanslandırılması halinde, şeffaf, ayrımcı olmayan ve orantılı kurallar uygulayacaktır. Olarak İfade edilmektedir.

Gümrük Müşaviri Sayın Deniz KOYUNOĞLU tarafından Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğüne bu konuda bir yazı yazılmıştır.

Yazıda; “ Bu ifadede geçen Gümrük Müşavirlerinin lisanslandırılması ne anlam taşımaktadır, Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirleri gibi benzer yeni Yeminli Gümrük Müşavirleri veya Yetkin Gümrük Müşavirleri vb. yeni bir statü oluşturup , BK eşyalarının ithalat ve ihracat işlemlerini sadece bu Lisanslandırılarak yetkilendirilen GM tarafından mı yapılacaktır, Bunun şartları ve kuralları bellimidir bu uygulama ne zaman başlayacaktır,.” hususları sorulmuştur.

Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü vermiş olduğu cevapta; “..ülkemizin taraf olduğu uluslararası kurallar ve normlar çerçevesinde, tarafların gümrük işlemlerinde 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 5. ve 225. maddelerinde düzenlenen dolaylı ve doğrudan temsil kavramlarına işaret edecek şekilde gümrük müşavirlerinin kullanımının zorunlu olmayacağı, aynı zamanda Gümrük Kanunun 227. ve 228. maddeleri ile Gümrük Yönetmeliği'nin 566-573 maddelerinde düzenlendiği şekliyle gümrük müşavirleri ve gümrük müşavir yardımcılarının taşıyacağı kriterlerin tespiti, seçim usulleri gibi konuların açık bir şekilde düzenlenmesi öngörülmektedir.

Maddede, gümrük müşavirlerinin "lisanslanması"yla işaret edilen husus, stajyerler, gümrük müşavir yardımcıları ve gümrük müşavirlerinin taşıyacağı özellikler ile seçim sınavlarına ilişkin işlemlerin şeffaf ve ayrımcılık gözetmeden uygulanmasına işaret etmektedir. İlgili maddelerde, mezkur Anlaşma hükümleri çerçevesinde sağlanacak yararların tüm özel sektörümüz ve sektör temsilcilerimiz tarafından faydalanılması asıl amac olarak görülmektedir..” şeklinde ifade edilmiştir.

10. Brexit Sonrası Ortak Transitin Asıl Sorumluları

Orta Transit Rejimine İlişkin Sözleşme açısından 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren ayrı bir akit taraf olarak katılım sağlanmasıyla birlikte Transit Rejimine İlişkin 4 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği ekinde yer alan ‘Ortak Transit Rejimi Kapsamlı Teminat Mektubu’ örneğinde değişiklik yapılmış ‘Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı’ ibaresi Avrupa Birliği ülkeleri arasından çıkartılarak paragrafın sonuna taşınmıştır.

Bu süreçte lojistik sektörünün en önemli paydaşı ve rehberi, Türk gümrük mevzuatında fiilen 01.01.2012 tarihinden itibaren vücut bulan ve yasal dayanağını Ortak Transit Sözleşmesi ile buna bağlı şekillenen 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliğinden alan rejim hak sahibi ya da bilinen adıyla asıl sorumluluk müessesesi olmuştur.

İngiltere Hükümetinin resmi internet sitesinde, yeni Sınır Geçiş Modelleri hakkında nakliyecilere, gümrük müşavirlerine ve ticaret erbabına yönelik duyurular yayımlanıyor.

Söz konusu bilgilendirmeler hem Türkiye/AB yönünden İngiltere’ye hem de İngiltere’den diğer yönlere taşımalarda yapılması gereken beyan/bildirim yükümlüklerini içeriyor.

Belirtmekte fayda var, uyulmaması halinde yüksek tutarda para cezaları yanında taşımanın başladığı noktaya geri dönmek gibi bir riski de göze almak gerekiyor. Örneğin, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren T1 ve T2 kodlu transit refakat belgeleri kullanılarak İngiltere’ye yapılacak ihracat işlemlerinde taşıyıcıların GVMS (Good Vehicle Movement Service-Eşya Araç Hareket Sistemi) bildirimi yaparak eşya ve taşıtın hareketini transit refakat belgesine bağlamaları ve karşılığında barkotlu GMR numarası; İngiltere’den ihraç edilecek eşya ve araca ilişkin belge/bilgiler açısından farkındalık yaratarak sınır geçişine hazırlamaya yönelik izin almayı gerektiren (Kent Access Permit) başvurusunu da unutmamak gerekir.

11. Birleşik Krallık’ın 10 Serbest Liman Bölgesi Projesi’nde Süreç Başlıyor

4 Şubat 2021 tarihinde Financial Times’ta yayımlanan bir haberde; Birleşik Krallık'taki en az 30 liman ve havalimanından 10’unun serbest liman olarak düzenlenmesi konusundaki çalışmaların sürdürüldüğü belirtilmektedir. İhaleye teklif vermeye hazırlanan otuzdan fazla teklif sahibi firma olduğu, teklif verilmesi için son tarihin 05.02.2021 olduğu ve değerlendirmelerin bahar aylarında tamamlanacağı açıklanmıştır.

Buna göre; Hükümet tarafından İngiltere'de en az yedi; İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler’de birer serbest liman olması planlanmaktadır. Hükümetin, serbest limanlarda daha düşük işveren sigorta katkı payı, Ar-Ge vergi kredileri ve daha düşük damga vergisi gibi avantajlı uygulamalar sunmak istediği ifade edilmektedir.

Bu uygulama ile Hükümetin, AB mevzuatı nedeniyle daha önce Avrupa Birliği üyesi olduğu dönemde gerçekleştirilemeyen serbest bölge/liman uygulamalarını, Brexit sonrası Birleşik Krallık limanlarında başlatma niyetinde olduğu anlaşılmaktadır.

12.Birleşik Krallık’ın AB Tek Pazarından ve Gümrük Birliğinden Ayrılmasının Ardından Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Kamuoyunda Dile Getirilen Değerlendirmeler

Birleşik Krallık ile AB arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmasının 01.01.2021 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamasının ardından basında çıkan haberlerde, hükümetin İngiliz limanlarından gelen uzun kamyon kuyrukları ve süpermarketlerdeki yiyecek kıtlığı korkularının şimdiye kadar gerçekleşmediği ancak yeni düzenlemelere uyum ile ilgili firmaların birçok problemle karşılaştıkları belirtilmektedir.

Yeni düzenlemeler ile ilgili yaşanan sorunlar esas olarak aşağıdaki konularda toplandığı belirtilmektedir:

12.1. Tarım ve Balıkçılık

Balık gibi taze ürünlerin stoklanamaması ve hayvan ve bitki menşeli ithalatlar için gümrük evraklarının hazırlanmasının zahmetli olması nedeniyle tarım ve balıkçılık endüstrileri yeni ticaret düzenlemelerinden en çok etkilenen sektörler olmuştur.

1 Ocak'tan önce ürünlerini ertesi gün AB'ye teslim etmek üzere kamyonlara yükleyebilen balıkçılar, diğer işlemlerin yanı sıra artık gümrük beyannamelerini doldurmak, yakalama belgelerini ve sağlık sertifikalarını ihraç etmek zorundadırlar.

Özellikle İskoç balıkçılar, Brexit nedeniyle avlarını AB’ye zamanında ihraç etmek için mücadele verirken Başbakanın AB anlaşmasındaki şartları kabul ederek kendilerini yarı yolda bıraktığı konusunda suçlamaktadırlar.

İngiliz hükümeti balıkçılar için 23 milyon Sterlinlik bir tazminat paketi açıklamış ancak yeni ticaret uygulamalarının uzun vadeli etkileri belirsizliğini korumaktadır.

Diğer taraftan İngiliz çiftçiler, AB sınır yetkililerinin ürünün yanlış ihracat sağlık sertifikalarına sahip olduğunu belirterek bazı etleri AB limanlarında bozulmaya bıraktığı için zarar gördüklerinden şikâyet etmiş; İngiliz hükümetinin Temmuz ayına kadar AB'den yapılan ithalata tam sınır kontrolü uygulamama kararı nedeniyle ucuz AB ithalatı tarafından baltalandıklarını ileri sürmüşlerdir.

12.2. AB’den Ürün Satın Alan Tüketiciler

AB'den ürün satın alan İngiliz tüketiciler ekstra maliyetlerle karşılaşmaktadırlar. DHL, DPD ve DB Schenker dahil olmak üzere birçok büyük lojistik şirketi, yeni gümrük evraklarına ve diğer bürokrasiye uyum sağlama işlemleri nedeniyle sınır ötesi teslimat hizmetlerini askıya almak zorunda kalmış ve hizmetler yeniden başladığında bu defa tüketiciler 135 £ 'dan fazla değere sahip mallar üzerindeki katma değer vergisi ile diğer tarifeler ve işlem ücretleri dahil olmak üzere ekstra maliyetlerle karşı karşıya kalmışlardır.

12.3. Kuzey İrlanda

1 Ocak'ta yürürlüğe giren ve Brexit çekilme anlaşmasında yer alan Kuzey İrlanda protokolündeki düzenlemeler dolayısıyla, gıda tedarikçilerinin İngiltere'den Kuzey İrlanda'ya mal sevkiyatında gecikmelerle karşılaşılmış; bazı ürün hatları askıya alınmış ve bu durum bir süre süpermarketlerde boş raflara sebep olmuştur.

Kuzey İrlandalı tüketiciler, bölgenin AB’nin tüm gümrük kurallarına uyacağına dair çekilme anlaşmasındaki protokol nedeniyle, tohum gibi bazı ürünleri Büyük Britanya'dan temin edemediklerinden şikâyetçilerdir.

Kuzey İrlanda Perakende Konsorsiyumu tedarik ve nakliye ile ilgili ilk sorunların çoğunun çözüldüğünü açıklarken diğer yandan hayvan ve bitki ürünlerine ilişkin evrak işlemlerinde ödemesiz üç aylık süre sona erdiğinde neyle karşılaşacaklarını bilemediklerini ve her iki tarafın da esnekliğine ihtiyaç duyacaklarını açıklamıştır.

12.4. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler

İngiltere'deki küçük ve orta ölçekli işletmeler, AB ile yeni ticaret ilişkilerine uyum sağlamak için en çok zorlanan kesimlerden biridir. Zira artan kargo ücretleri ve tarifeler de dahil olmak üzere maliyetler aniden yükselmiş ve AB’deki müşterilere satış yapmaya devam edilip edilmeyeceği sorgulanmaya başlamıştır.

İngiltere'ye getirilen ve daha sonra AB'ye ihraç edilen malların tarifelere tabi olması şirketleri, AB'de dağıtım depoları kurmaya teşvik etmiştir.

Birleşik Krallık'taki birçok küçük işletme, yeni ticaret düzenlemeleri kapsamındaki değişiklikler nedeniyle AB'ye ihracatı geçici olarak durdurduklarını bildirmişlerdir.

5.Hizmet sektörleri Birleşik Krallık-AB serbest ticaret anlaşması gereğince birçok endüstri AB’de faaliyet göstermek için vize ve çalışma izinleri almak zorunda kalacaklardır. Covid-19'un neden olduğu seyahat kısıtlamaları, İngiltere-AB ticaret anlaşmasının profesyonel hizmetler üzerindeki etkisinin anlaşılmasını şu an için engellemiştir.

Konferanslar ve moda dahil olmak üzere İngiltere'deki hizmet endüstrileri AB ülkelerindeki faaliyetlerine katılacak çalışanları için çalışma izni almak zorunda kalacaklardır. Özellikle müzik turnelerinde şarkıcılar için alınacak çalışma izni ile birlikte ekipmanların taşınması için ek bürokrasi yükü müzisyenlerin hükümeti anlaşmada kendilerini ihmal ettiği gerekçesi ile suçlamalarına neden olmuştur.

13. Sonuç ve Değerlendirme

AB ile BK arasında yeni dönemdeki ilişkileri şekillendirecek yeni bir Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik müzakereler 24 Aralık 2020 tarihinde tamamlanmış ve ticarette tercihli muamele 1 Ocak 2021 tarihinde uygulamaya konmuştur.

AB-BK sürecine paralel olarak, ülkemizle BK arasında yürütülen STA müzakereleri de tamamlanmış ve 29.12.2020 tarihinde STA imzalanmıştır. Avrupa Birliği ile arasındaki geçiş döneminin 31.12.2020 tarihinde sona ermesi üzerine gerçekleşen Brexit olgusuna bağlı olarak, artık üçüncü ülke sayılan Birleşik Krallık (İngiltere) ile Türkiye arasındaki ticaretin de yeniden düzenlenmesi amacıyla imzalanan STA 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yürütülmeye başlanmıştır.

İngiltere ile serbest ticaret anlaşmamız 29 Aralık tarihinde imzalandı, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yürütülmeye başlandı ve iş dünyamızın önündeki belirsizlikler ortadan kaldırılarak İngiltere ile olan ticaretimizin herhangi bir aksama olmadan devam edilmesi sağlanmış oldu. Bu süreçte gerek ihracatçılarımız gerekse ithalatçılarımızın bir mağduriyet yaşamaması için geçici uygulamalar ile tüm tedbirler alınmış, tüm senaryolar göz önünde bulundurularak anlaşmalı ayrılık durumu dahil olmak üzere hazırlıklar tamamlanmıştı.

Ticaret Bakanlığı yetkililerimiz bundan sonraki dönemde bu anlaşmanın, İngiltere ile gümrük birliğinden daha öte bir ticari ilişki kurma şansını vereceğini düşünmekte, serbest ticaret anlaşmasının yatırım ve hizmetler alanlarını da kapsaması, tarım sektöründe ise pazara giriş imkânlarının geliştirilmesi yönünde müzakerelere devam edeceklerini ifade etmektedir.

Ticaret Bakanlığımızca STA kapsamında tercihli ticarete konu olacak eşyanın menşeinin ispatı amacıyla kullanılacak belgenin, tüm ihracatçıların fatura veya ilgili bir ticari belge üzerinde kendi kendilerine bulunabilecekleri ve bir makam tarafından onaylanmayacak “menşe beyanı” olduğu, bu amaçla başka bir belge kullanılmayacağı; ayrıca, ilgili menşe kuralları ve işlemlerine ilişkin Yönetmeliğin, STA’nın yürürlüğe giriş sürecinin tamamlanmasıyla birlikte Resmî Gazete’de yayımlanacağı bildirilmiştir.

Ayrıca Bakanlıkça 1 Ocak 2021 tarihi ile söz konusu Yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlanacağı tarih arasında STA kapsamından gerçekleştirilmek istenen ithalat işlemleri için geçerli bir menşe beyanı ibraz edilmesi halinde, eşyaya ilişkin olarak diğer ülkelere uygulanan kanuni vergi oranı üzerinden teminat alınması koşuluyla işlem tesis edilebileceği, Yönetmeliğin yayımlanması ile bu tür işlemlerin Yönetmeliğe uygunluğu denetlenerek uygun ise teminatın çözülmesi, uygun olmayan durumlarda ise teminatın irad kaydedilmesi yönünde işlem tesis edileceği açıklanmıştır.

STA’nın Türkçe nüshası başlıca 5 bölümden oluşmaktadır.

Bunlar ise; Anlaşma metni, Tarife Listeleri, Menşe işlemleri ve menşe kurallarına ilişkin protokol, menşe kurallarına ilişkin ortak bildiri ve Mutabakat Zaptından oluşmaktadır.

Anlaşma hükümlerinden yararlanacak taraf ülkeler menşeli eşyaya ilişkin temel düzenlemeler Anlaşma eki Menşe Kuralları ile Menşe Prosedürlerine İlişkin Protokol’de yer almaktadır.

Türkiye'den Birleşik Krallığa veya Birleşik Krallık’tan Türkiye’ye ithalat yaparken tercihli tarifelerden yararlanmak için, ithalatçının eşyanın menşe kurallarına uygun olarak taraf menşeli olduğunu gösteren ve ihracatçı tarafından düzenlenmiş olan “Menşe Beyanı”nı ibraz etmesi gerekmektedir.

Protokolde, Menşe beyanının, menşeli ürünün tanımlanmasına olanak verecek kadar ayrıntılı olması ve fatura veya başka herhangi bir ticari belgede veya bu belgelere ekli olarak düzenlenmesi gerektiği düzenlenmiştir. Ayrıca tarafların, bir menşe beyanının ihracatçıdan ithalatçıya doğrudan elektronik olarak gönderilmesine izin vereceği ve bu gibi durumlarda elektronik imza veya kimlik kodlarının kullanılacağı belirtilmiştir.

Usulüne uygun bir menşe beyanı, ithalatçı ülke daha uzun bir süre öngörmediği sürece, kural olarak düzenlendiği andan itibaren 12 ay süreyle geçerli olacaktır.

Taraflardan her biri, bir menşe beyanının;

a. Menşeli eşyanın taraf ülkeye yapılan tek bir sevkiyatına ilişkin olarak, veya;

b. 12 ayı geçmemek üzere, menşe beyanında belirtilen dönem içerisinde menşeli aynı eşyanın birden fazla sevkiyatına ilişkin olarak,

uygulanmasını sağlayacaktır.

Böylece, Türkiye’nin taraf olduğu serbest ticaret anlaşmalarında ilk kez, bir tercihli menşe ispat belgesinin belirli bir dönemde gerçekleştirilecek birden fazla sevkiyatı kapsayacak şekilde düzenlenebilmesine olanak sağlanmış olmaktadır.

Türk Gümrük Tarife Cetvelinin 50 ila 63’nü fasıllarda yer alan tekstil ürünleri hariç olmak üzere, Avrupa Birliğine üye ülkeler, Norveç ve İzlanda’da yapılan işlem ve işçiliğin Türkiye veya Birleşik Krallık’ta yapılmış sayılmasına olanak sağlayacak hükümler Protokol’de yer almaktadır. “Tam Kümülasyon” olarak kabul edilen bu uygulama, eşyaya tercihli menşe statüsü kazandırmada ihracatçılara kolaylık sağlamaktadır.

03.02.2021 tarihli ve 31384 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7266 Sayılı Kanun ile “Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı Arasında Serbest Ticaret Anlaşması” uygun bulunmuştur.

Türkiye İngiltere için çok önem arz etmektedir. STA Türkiye için önemli bir dönüm noktasıdır. Artık İngiltere AB nin bir parçası değildir. Dünyanın 5 nci büyük ekonomisidir. 13 ülke ile çok önemli ticari ilişkileri vardır. Bunlardan biri de Türkiye’dir. BK en büyük ikinci pazarımızdır.

İngiltere ile ilişkide bulunan 27 sektörümüz var. Beyaz eşya, otomotiv, elektronik, tekstil, hazır giyim İngiltere ile ticarette ön plandadır.

STA bir devamlılık anlaşması ve çıkarlarımızı koruma anlaşması niteliğindedir. Bu anlaşma sayesinde 10.7 milyar dolarlık vergiyi ödemekten kurtulduk. TR BK ile yaptığı STA ile çok büyük bir başarı örneği vermiştir.

İkili ticarette menşe esaslı ticarete geçilmiş durumdadır. Daha önce Singapur, Güney Kore anlaşmalarında “Menşe Belgesi” uygulamaları yapılmıştı.

Gümrük Tarife Cetvelinin 50-67’nci fasılları haricinde İngiltere’ye yapılacak ihracatlarımızda TEV uygulaması olmayacaktır.

“Sonradan Kontrol” mekanizması hem İngiltere hem de TR tarafında her zaman geçerli bir denetleme mekanizması olarak duruyor.

Anlaşmaya göre taraflar mümkün olan durumlarda kolaylaştırıcı düzenlemeler ve teknolojilerden yararlanan gümrük düzenlemelerini ortaya koyacaklar. Taraflar eşyanın ihracat, ithalat ve transiti ile ilgili gümrük yasaları ve diğer mevzuatın gerektirdiği tüm bilgilerin tek bir elektronik ortamda sunulmasını kolaylaştırma amacıyla Tek Pencere sistemleri geliştirecek.

Anlaşmada yer alan “..gerekli işlemlerin uygun olarak tüm bilgilerin sağlanması ve eşyanın fiziksel muayeneye tabi tutulmayacak olması gümrük idaresine sunulmasından itibaren 48 saat içinde hızlı bir şekilde tesliminin sağlanması..” hususu son derece etkili görülmektedir.

STA’nın en geç 2 yıl sonra yenilenip genişletilmek üzere gözden geçirileceği hükmü yer almaktadır. Ayrıca teknolojilerden yararlanan gümrük düzenlemeleri de yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

Ülkemizden İngiltere’ye büyük miktarda ve değerde ihracat yapan ihracatçı firmalarımızın Sonradan Kontrol denetimlerinde sıkıntı yaşamaması adına çok titiz çalışmaları ve menşe beyanlarına azami dikkat etmeleri gerekmektedir. İngiltere menşeli malın AB üzerinden gelmesi halinde İGV alınması hususunda Ticaret Bakanlığımızın gecikmeden bir düzenleme yapması iyi olacaktır.

Birleşik Krallık’ın AB Tek Pazarından ve Gümrük Birliğinden Ayrılmasının Ardından Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Kamuoyunda Dile Getirilen Değerlendirmelerden; AB’den ayrılığın üzerinden geçen bir ay sonrasında önemli ölçüde devreye alınabilmiş olmakla beraber, birçok alanda sorunların bir süre daha devam edeceği görülmektedir.

Ticaret Bakanlığımızın Ülkemiz ile BK arasında yapılan STA’daki özverili çalışmalarını tebrik eder iken, önümüzdeki dönemde ülkemiz lehine olacak başka çalışmalara da imza atmalarını bekler ve dileriz.

Kaynakça

- Ticaret Bakanlığı web sitesi

- Dışişleri Bakanlığı web sitesi

- TR-BK arasındaki STA

- 31.12.2020 tarihli 3352 Sayılı Karar

- Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğünün 30.12.2020 tarihli yazısı

- BK resmi internet sitesi

- STA Kapsamı Ticarette Kullanılacak Menşe Beyanı Örneği

- Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 31.12.2020 tarihli yazısı

- 03.02.2021 tarihli 7266 Sayılı Kanun

- Gümrük Müşaviri Deniz Koyunoğluna verilen cevap

- https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/genel

- İstanbul Gümrük Müşavirleri Dernek sitesi

- T.C. Londra Büyükelçiliği